W dniu 78. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego chcemy przypomnieć niezwykłą uczestniczkę tego narodowego zrywu.
Elżbieta Zawacka, ps. Zo, Sulica, Zelma, urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu. Była kurierką Komendy Głównej Armii Krajowej, jedyną spośród 15 kandydatek, która pomyślnie przeszła trening i służyła później jako cichociemna. Matematyczka, profesor nauk humanistycznych specjalizująca się w historii najnowszej. Dama Orderu Orła Białego.
W kampanii wrześniowej 1939 roku brała udział w obronie Lwowa jako żołnierz Lwowskiego Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej. Potem wstąpiła do tworzącej się Służby Zwycięstwu Polski, pozostając w jej szeregach do końca 1945. Pod koniec 1940 została przeniesiona do Warszawy, a od połowy 1941 jeździła między Warszawą i Berlinem, przewożąc w obie strony pocztę, która kursowała przez Szwecję do Londynu i z powrotem. W czasie wojny przekraczała granicę setki razy, przynosząc raporty, meldunki i informacje, a w przerwach uczyła i była uczona na tajnych kompletach.
W lutym 1943 wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. W sztabie zdała gen. Władysławowi Sosnkowskiemu relację z sytuacji w okupowanym kraju, wpłynęła na Sztab Naczelnego Wodza i przedstawicieli rządu na uregulowanie praw kobiet-żołnierzy w Wojsku Polskim oraz starała się wpłynąć na usprawnienie łączności kurierskiej pomiędzy Warszawą a Londynem. Jako jedyna kobieta znalazła się w elitarnym gronie 316 cichociemnych.
W marcu 1944, gdy groziło jej aresztowanie, wycofano ją z działalności kurierskiej i przeniesiono do służby w dowództwie Wojskowej Służby Kobiet. Działając w WSK, brała udział w powstaniu warszawskim, a po kapitulacji przedostała się do Krakowa, gdzie odbudowywała zerwaną łączność ze Sztabem Naczelnego Wodza. Zdemobilizowana w lutym 1945 dalej pracowała w konspiracji. Z działalności antykomunistycznej zrezygnowała w 1946, podejmując pracę w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy Ministerstwie Obrony Narodowej, z której – ze względów politycznych – musiała zrezygnować w 1948.
W latach 1948-1951 pracowała jako nauczycielka w Łodzi, Toruniu i Olsztynie. 5 września 1951 została aresztowana przez MBP i po procesie skazana na 10 lat pozbawienia wolności. Na wolność wyszła 24 lutego 1955. Wróciła do pracy w szkolnictwie, ucząc w szkołach w Sierpcu i Toruniu, nie zaniedbując jednak samodzielnej nauki.
Wielokrotnie nagradzana, m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy czy Orderem Orła Białego. 3 maja 2006 została awansowana do stopnia generała brygady. Została wówczas drugą kobietą-generałem w historii Wojska Polskiego. W 1990 z jej inicjatywy powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu, obecnie Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.
Elżbieta Zawacka zmarła w wieku niemal 100 lat 10 stycznia 2009 roku. Została pochowana na Cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.
Chcesz usłyszeć Elżbietę Zawacką? Posłuchaj audycji “Bo ja nazywam się cichociemna” Radia PIK
Film dokumentalny “Elżbieta Zawacka – miałam szczęśliwe życie”